Aandachtig kijken
Langer kijken dan zeven seconden
Meer zien
Eerste indruk en beeld verwoorden
Het (zonder schroom of terughoudendheid) hardop verwoorden van wat er gezien is, je intuïtieve, directe interpretatie, je straat-blik, maakt onderzoek of reflectie mogelijk
Onze eerste interpretatie, onze straat-blik, is het resultaat van onze jarenlange training in het snel interpreteren van situaties, indrukken, mensen.
Naar hoe onze filters functioneren, hoe de processen werken in onze zintuigen en hersenen waarmee we de zintuiglijke informatie vanuit de wereld om ons heen verwerken tot hanteerbare brokken, is veel onderzoek gedaan. Zowel in de cognitieve psychologie als in de neurowetenschappen, als in bijvoorbeeld de filosofie en taalwetenschappen, als in de Oosterse filosofie…
Op filosofisch niveau: geen scheiding tussen lichaam en geest; je waarneming komt tot stand in interactie tussen ‘de poorten’ van je zintuigen en hersenen: het is je zenuwstelsel in zn geheel.
En je waarneming komt tot stand in interactie met de wereld om je heen: het is procesmatig van karakter
Dit proces is bij dieren die symboliseren en hoog ontwikkelde taal gebruiken bijzonder en gelaagd.
Op taalniveau: we herkennen dingen en categoriseren ze. We categoriseren, organiseren onze informatie en beelden in taal op verschillende aggregatieniveau’s: een dier, een vogel, een kraai; er kwam iemand voorbij, er was een voorbijganger, het was een fietser, er was een voertuig, er was verkeer
Op psychologisch niveau: De prikkels die vanuit de wereld op onze zintuigen ‘afgevuurd worden’ ontvangen we als patronen. Ons individuele mens-systeem maakt er razendsnel een patroon van, op basis van al bestaande informatie in ons systeem. Een krassend geluid van een vogel, het kraken van een naderende zwaarbelaste fiets, geluiden die om ons heen zijn en meestal niet eens tot ons actieve bewustzijn doordringen (het is een kraai, het is de postbode). Ons mens-systeem heeft een voorkeur voor dingen die bekend zijn. Op basis van een aantal herkenningspunten rangschikken we informatie snel tot bekende patronen. Reclamemakers maken slim gebruik van dit soort processen, bijvoorbeeld door te primen, zichtbaar of zelfs subliminaal. Een onderdeel van dit proces staat bekend als de yes-modus.
Die herkennen we sneller in de patronen. We hebben een snel en een langzaam systeem (Kahneman) Wat we niet kennen, kunnen we moeilijk herkennen. We moeten daar een beeld voor opbouwen.
De pedagogie maakt al sinds de negentiende eeuw gebruik van verwante inzichten: wat we kunnen leren, ook in speciaal daarvoor ingerichte leeromgevingen als scholen en trainingsinstituten, is altijd gebaseerd op wat in aanleg inmiddels al aanwezig is. Nieuwe kennis of inzicht kan pas verworven worden als het individuele systeem daar rijp voor is.
Daarom bieden we kinderen leerervaringen aan via lesmethodes die zoveel mogelijk aangepast zijn aan de kennis die we hebben over hun leeftijdsgebonden leerfasen. Bij pubers en jonge adolescenten vinden we dat een stuk moeilijker, hun natuurlijke gerichtheid sluit minder aan bij wat we graag willen dat deze jonge, snelle, flexibele hersenen in theorie allemaal zouden kunnen opnemen. Bij het aanbieden van leerstof aan pubers is het misschien het allerduidelijkst hoeveel energie er bij leerprocessen kan gaan zitten in het omploegen van het veld: het proberen de leerling ontvankelijk te maken, leerbaar te maken voor datgene wat we eigenlijk willen aanbieden of bereiken…
Een populaire toepassing van deze principes voor volwassenen, die veel in het werkomgevingen gebruikt wordt, zit in de routine: Onbewust onbekwaam, Bewust onbekwaam, bewust bekwaam, onbewust bekwaam
De hersenwetenschappen: veel van de bovenstaande inzichten in de psychologie worden tegenwoordig bevestigd door hersenscans die de verwerkingsprocessen in zenuwstelsel en brein op biologisch niveau kunnen volgen. Bijvoorbeeld het inzicht van Rudolf Arnheim, dat kijken en denken geen gescheiden processen zijn, maar feitelijk tegelijk plaatsvinden, omdat de visuele prikkels die via het retina ons lichaam binnendringen direct worden omgezet tot informatie in de visuele cortex voordat onze andere systemen ermee aan de gang gaan: taal centra, beeldassociatiecentra, mixen met emoties en herinneringen etc, voordat deze geformatteerde informatie naar de hogere bewustzijnsprocessen/systemen kan worden gebracht.
De Oosterse filosofie: in diverse oosterse levenskunst/ervaringsfilosofie wordt
Luisteren
Door naar de woorden van de ander te luisteren tijdens het kijken, volg je diens blik. Je verplaatst je in de blik van de ander, je kunt je hem voorstellen.
Het onderzoek start
Tijdens het luisteren en volgen van de blik van de ander, start het onderzoek: je ziet meer en andere details en onderdelen dan je eerst zag, én je wordt je bewuster van wat je zag.
Je straat-blik wordt een bewuste waarneming.
Je blik verandert, je ziet nu iets anders.
Interpretaties gaan schuiven
Door het luisteren en meekijken is je beeld veranderd. Je ziet dat de eerste indruk die jij had, je directe interpretatie van het beeld, is veranderd.
Misschien is jouw interpretatie verrijkt met meer ondersteunende details
Misschien is jouw interpretatie verschoven: er zijn details die je nog niet had opgemerkt en die het beeld licht veranderen
Misschien staat jouw interpretatie onder druk: er zijn details of onderdelen in het beeld die haaks staan op jouw interpretatie
Misschien
Indrukken en ideeën verwoorden
Contact en modelleren
Helder waarnemen
Door langer en aandachtiger te kijken,